ਬਾਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ (Body Mass Index) ਸਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, BMI ਕੈਲਕੁਲੇਟਰ ਕਿੱਥੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਭਾਰ ਉਸ ਦੀ ਉਚਾਈ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮਾਨਕ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਲੰਬਾਈ ਤੇ ਭਾਰ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ BMI ਜਾਂ ਬਾਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਕੈਲਕੂਲੇਟਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਿਹੜੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ‘ਤੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿੱਥੇ ਹੈ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਬਾਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਕੀ ਹੈ?

ਬੀਐਮਆਈ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਧਾਰਨ ਫਾਰਮੂਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਭਾਰ ਤੇ ਉਚਾਈ ਸਹੀ-ਸਹੀ ਦੱਸਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
BMI = ਭਾਰ/(ਉਚਾਈ x ਉਚਾਈ) ਜਾਂ BMI = ਭਾਰ / (ਲੰਬਾਈ ਵਰਗ)

BMI ਦਾ ਮਾਨਕ ਕੀ ਹੈ?

ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਭਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਜੇ ਉਸ ਦਾ BMI ਇੰਡੈਕਸ 18.5 ਤੋਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ BMI ਪੱਧਰ 18.5 ਤੋਂ 24.9 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਜੇ BMI ਦਾ ਪੱਧਰ 25 ਜਾਂ ਵੱਧ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ, ਸਟ੍ਰੋਕ, ਸ਼ੂਗਰ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 30 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਦੀ BMI ਹੋਣ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ ਮੋਟਾਪੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਸਹੇੜ ਸਕਦਾ ਹੈ

ਕਿਸ ਲਈ BMI ਕੈਲਕੁਲੇਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਹੀ ਨਹੀਂ?

ਇੱਕ ਗੱਲ ਜੋ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਜਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ BMI ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ BMI ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਡੀ ਬਿਲਡਰਾਂ ਤੇ ਐਥਲੀਟਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਹੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਪਿੱਛੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ BMI ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਜਾਂ ਚਰਬੀ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ? ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝੋ ਕਿ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਸਿਰਫ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਬਲਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਪਲ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਭਾਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਬੀਐਮਆਈ ਇੰਡੈਕਸ ਤੁਹਾਡੀ ਉਚਾਈ ਤੇ ਭਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ 18.5 ਤੋਂ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਭਾਰ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਆਦਰਸ਼ BMI ਪੱਧਰ 18.5 ਤੇ 24.9 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ BMI ਇਸ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਜਦੋਂ 25 ਜਾਂ ਵੱਧ BMI ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ BMI ਪੱਧਰ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸ਼ੂਗਰ ਦੀ ਟਾਈਪ 2, ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਂ ਸਟ੍ਰੋਕ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੇ ਇੱਥੇ 30 ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ BMI ਹੈ ਤਾਂ ਮੋਟਾਪੇ ਜਾਂ ਮੋਟਾਪੇ ਕਾਰਨ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।

BMI ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਜਾਂ ਲਿਮਟ ਕੀ ਹੈ?

ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਾਨਕ ਭਾਰ ਦਾ ਅਧਾਰ ਸਿਰਫ BMI ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਉਮਰ ਤੇ ਲਿੰਗ ਵੀ BMI ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। BMI ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਤੇ ਭਾਰ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ BMI ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਭਾਰ ਤੁਹਾਡੀ ਉਚਾਈ ਅਨੁਸਾਰ ਸਹੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਇਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਵੀ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਚਰਬੀ ਜਾਂ ਫੈਟ ਸਟੋਰ ਹੈ, ਇਹ BMI ਰਾਹੀਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਮਾਹਿਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ BMI ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ ਦਾ ਸੂਚਕ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵੀ ਹਨ। BMI ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਅਨੁਪਾਤ ਜਾਂ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ, ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਭਾਰ ਤੇ ਚਰਬੀ ਕਾਰਨ ਹਰੇਕ ਦਾ ਸਰੀਰ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਟੈਂਡਰਡ ਬੀਐਮਆਈ ਦੇ ਅਧਾਰ ‘ਤੇ ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।

ਬਾਲਗਾਂ ਲਈ BMI ਸੀਮਾ ਕਿਉਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ?

ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ BMI ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੱਸ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। BMI ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਭਾਰ ਦੇ ਮਾਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਚਰਬੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਉਮਰ, ਲਿੰਗ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਚਰਬੀ ਵਰਗੇ ਫੈਕਟਰ ਦੇ ਅਸਰ BMI ‘ਤੇ ਵੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬਾਲਗ ਜੋ ਬੀਐਮਆਈ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਭਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ਮਰ੍ਹਾ ਦੀ ਕਸਰਤ ਜਾਂ ਵਰਕਆਊਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਚਰਬੀ ਜਾਂ ਫੈਟ ਇਕੱਠੀ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਭਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਹ BMI ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਪਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਤੰਦਰੁਸਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਸੇ ਹੀ BMI ਦੇ ਉੱਚ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਢਾਂਚੇ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਲਗਾਂ ਲਈ ਬਾਡੀ ਮਾਸ ਇੰਡੈਕਸ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਨ।